Można wyodrębnić dwa rodzaje sieci:
- wyróżniony komputer zwany serwerem,
- wszystkie komputery są równoprawne „równoważne”, gdzie każdy z komputerów może pełnić rolę serwera i/lub stacji roboczej (peer to peer).
Sieciowy system operacyjny w celu efektywnego i bezkonfliktowego przesyłania danych posługuje się protokołem komunikacyjnym zrozumiałym dla każdego komputera w sieci.
Sieciowy system operacyjny i oprogramowanie komunikacyjne umożliwia komputerom komunikację z zasobami sieciowymi, steruje niemal wszystkimi operacjami w sieci, zarządza i dostarcza mechanizmów zabezpieczających dane na urządzeniach pamięci masowej serwera. Ma wszelkie cechy systemu wielodostępnego i jest jednym z najważniejszych elementów sieci.
Stacje robocze – oprogramowanie składa się z trzech części: interfejsu aplikacji (API – Application Program Interface), sekcji komunikacyjnej sieci, pracującej z określonym protokołem oraz programów sterujących pracą adapterów LAN (kart sieciowych). Powłoka sieciowa decyduje czy żądanie zgłoszenia przez program pracujący na stacji roboczej dotyczy przetwarzania danych w sieci czy lokalnie. System operacyjny stacji roboczej i powłoka sieciowa muszą ze sobą ściśle współpracować, gdyż funkcjonowanie różnych elementów programowych i sprzętowych stacji jest powiązane wieloma relacjami.
Serwery – mają ten sam rodzaj oprogramowania komunikacyjnego co każda stacja robocza. Oprogramowanie serwera plikowego tworzy z kolei skomplikowane kolejki żądań oraz bardzo często bufory dysków. Zawiera zazwyczaj także pewien rodzaj zabezpieczeń w postaci haseł, przypisanych do każdego ze wspólnych urządzeń, albo tablicy praw użytkowników. Serwer zazwyczaj zarządza pracą całej sieci, wspólnymi urządzeniami i zasobami, umożliwiając do nich dostęp użytkownikom sieci. Rozróżniamy kilka typów serwerów, np. plikowy, drukowania, komunikacji.
Serwer plikowy dzięki odpowiedniemu oprogramowaniu może pracować w trybach:
Serwer dedykowany – funkcjonuje ściśle jako serwer i nie jest dostępny jako stacja robocza.
Serwer niededykowany – funkcjonuje zarówno jako stacja robocza i jako serwer plików
Firma Novell swoje sieciowe systemy operacyjne zaprojektowała w ten sposób, by wiele komputerów w sieci mogło pracować jako serwery pojedynczych typów. Oprogramowanie serwerów plikowego, drukowania i komunikacji składa się z wielu różnych modułów programowych. Mogą wykonywać wiele zadań naraz oraz mają opracowane dla twardych dysków bardzo wydajne formaty plików. Na dodatek zdolne są operować gigabajtami pamięci. Wielozadaniowe serwery plikowe nie są używane jako normalne stacje robocze, pomimo że technicznie rzecz biorąc jest to możliwe.